Γιάννης Ρίτσος

Γ. Σεφέρη «Επί ασπαλάθων…» – Γ. Ρίτσου «Ούτε η Μυθολογία»
Με ένα χρόνο διαφορά οι δύο ποιητές γράφουν ποιήματα με το ίδιο ακριβώς θέμα. Μεσούσης της χούντας ψάχνουν τρόπους να γράψουν εναντίον της, αλλά με τρόπο συμβολιστικό, μέσα από τις πηγές της ιστορίας του παρελθόντος να μιλήσουν για το σήμερα.
Click ΕΔΩ για να δείτε ολόκληρο το άρθρο, στο schooltime.gr

Ξαναδιαβάζουμε τις «Μαρτυρίες», ποιήματα για την καθημερινότητα, ανώτερα από τη «Ρωμιοσύνη» και τον «Επιτάφιο». Η αστική παράδοση στον λόγο ενός αριστερού ποιητή…

Click ΕΔΩ για να δείτε ολόκληρο το άρθρο, στο ΒΗΜΑ

(Ανοιξιάτικο βράδυ. Μεγάλο δωμάτιο μοντέρνου σπιτιού. Ένας ηλικιωμένος άντρας, ντυμένος στα μαύρα, μιλάει σε μια σκιά. Δεν έχουν ανάψει φως. Από τα μεγάλα παράθυρα μπαίνει ένα αμείλικτο φεγγαρόφωτο. Ξέχασα να πω ότι ο Άντρας με τα Μαύρα είναι μάλλον άθεος και έχει εκδώσει δυο – τρεις ενδιαφέρουσες πολιτικές μελέτες. Λοιπόν, ο Άντρας με τα Μαύρα μιλάει στη Σκιά): 

Άφησε με μόνο. Το φεγγάρι απόψε
μεγαλώνει τη Σκιά σου.
Την απλώνει παντού μέσα στο σπίτι
κάνοντας τις στιλπνές του επιφάνειες
να μοιάζουν με τα γυρτά κυπαρίσσια
της ποίησής σου.
Άφησέ με μόνο. Θέλω να δω την πολιτεία
απ’ τα παράθυρά μου
θρασύτατη να περιγελά το φεγγάρι,
τόσο επίφοβη και υλική
τόσο δυνατή σαν υπερφυσική
που με κάνει στ’ αλήθεια να πιστεύω πως υπήρξες πάντα
μέσα κι έξω από τους στίχους σου
γήινος την ίδια στιγμή και ουράνιος
μαθήματα να δίνεις σε πολίτες αδαείς
και στα αστέρια λάμψη για να αντέξουν τη φθορά τους.
Άφησέ με μόνο.
Θα καθίσω εδώ στο γραφείο μου,
θα ανοίξω ήσυχα ήσυχα ένα τόμο
από τους πολλούς που έγραψες – ποτέ δε σου
το συγχώρεσαν αυτό οι ολιγογράφοι ομότεχνοί σου –
και θα διαβάσω,
προτιμώ, ξέρεις, τα ποιήματα απ’ τη Σκιά σου,
γιατί μου δίνουν την αίσθηση ότι πετάω
πάνω από το λιακωτό, το ακροθαλάσσι,
έξω από θαμπά παράθυρα άδειων σπιτιών,
ενίοτε σε ραγισμένους δρόμους προσγειώνομαι
για να γευτώ τη χαρά των αναταράξεων,
ψιθυρίζω δε στους περαστικούς
παλιά επαναστατικά τσιτάτα,
για ανέκδοτα τα παίρνουν και γελούν
μα εγώ λυπάμαι,
(δεν είναι το γέλιο τους η λύπη μου – η λύπη μου
είναι που κι εγώ γελώ με την καρδιά μου)
Άφησέ με μόνο.

Το ξέρω πως μαζί κερδίζεται ο αγώνας,
μαζί στην ήττα και στο θρίαμβο.
Το ξέρω. Το ξεκίνησα. Δε ζει.
Άφησέ με μόνο.
Τούτο το σπίτι γίνεται μέρα με τη μέρα ένα κελί,
θέλω να πω όλη μου τη ζωή πλέον εδώ μέσα την περνώ, αναχωρητής σ’ ένα δόγμα
χωρίς θέσφατα,
τασάκια, βάζα, κουρτίνες, όλα υψηλής αισθητικής
τερατώδη αριστουργήματα του οίστρου μου
κι οι καθρέφτες γυάλινες τρύπες που ρούφηξαν τις πιο όμορφες πόζες,
όπως ρουφάει το σκοτάδι τις τελευταίες αχτίδες του ήλιου,
όπως ρουφάει ο πανδαμάτωρ χρόνος και τις πιο ατίθασες από τις παρορμήσεις μας
ή όπως ρουφάει η κατάφωτη γυάλα του φεγγαριού το ασθενικό φως
του προσωπικού μου υπολογιστή.
Στην εποχή σου δεν υπήρχε – όχι το επιστολόχαρτο που κοιτάς με τόση
λαιμαργία –
λέω για τον υπολογιστή, το ιδανικό παράθυρο, μπορείς ώρες ολόκληρες να
κάθεσαι μπροστά του
και με τα μάτια ορθάνοιχτα ν’ αγναντεύεις το σύμπαν
– έναν γαλαξία αυτόφωτο, κρυσταλλικό, απαστράπτοντα
γερμένο ιριδίζοντας στη ράχη του καμπυλωμένου χρόνου,
πιο διαυγή από τους φακούς επαφής μου που κάθε μήνα τους αλλάζω
για ν’ αποφεύγω τους ερεθισμούς,
ή μια λευκή σελίδα άυλη φτιαγμένη από τίποτα
έτοιμη ανά πάσα στιγμή να δεχτεί τα πάντα από μιαν έμπνευση αναπάντεχη,
ικανή να συναντηθεί με εκατομμύρια μάτια και να διεγείρει χιλιάδες άλλες
εμπνεύσεις, κάνοντας τη γήινη σφαίρα να μοιάζει με ολοστρόγγυλο ψάρι
μπλεγμένο στο γιγάντιο δίχτυ των ιδεών,
σαν σε όνειρο καλοκαιρινού μεσημεριού,
την ώρα ακριβώς που οι ερωτήσεις λιγοστεύουν. Πάντα μου είχα μανία με τις
ερωτήσεις,
όχι για να πάρω απαντήσεις,
τίποτα μισόλογα ή αρχιτεκτονικά δομημένες αποδείξεις με το βάρος
της αυθεντίας
ή να χαϊδέψω τις βεβαιότητές μου όπως ο παππούς την εγγονή του
ή να καμωθώ το φιλόσοφο που αναζητά την αλήθεια με το λυχνάρι – πάνε πια
τα λυχνάρια κι οι άνθρωποι. Μια απλή ιδιοτροπία οι ερωτήσεις.
Τώρα τις ταξινομώ, τις ιεραρχώ, τις επαναδιατυπώνω
για να απασχολώ το μυαλό μου. Και τώρα θυμήθηκα
πως έτσι σφυρηλατούσα το πολιτικό μου φρόνημα σαν πήγαινα στις συνελεύσεις
με μαύρο παντελόνι καμπάνα και φαβορίτες μέχρι το πιγούνι
– θέση, αντίθεση, σύνθεση –
σίγουρος ότι ο σοσιαλισμός υπάρχει και πως η ζωή τραβάει την ανηφόρα
με σημαίες και με ταμπούρλα
(συχώρεσέ μου αυτά τα λόγια – κακή συνήθεια) – θέση, αντίθεση – κ’ οι
δικοί μου τράβηξαν
μεγάλες λαχτάρες με τις πολιτικές μου εμμονές. Λοιπόν, σούλεγα για τον
υπολογιστή –
θαύμα – σου δίνει σχεδόν ό, τι πληροφορία του ζητήσεις –
στα χρόνια τα δικά σου οι πάσες φύσεως αλφαμίτες
θά ‘τριβαν τα χέρια τους αν τον είχαν – τι να σου κάνουν κι οι φάκελοι –
έλεγα να ανατρέξω στη μηχανή αναζήτησης – φοβήθηκα
τις αναμνήσεις με τέτοιο φεγγαρόφωτο. Ποιος δαίμονας άραγε
κέντησε στον καμβά της μνήμης μας το στίγμα της
νοσταλγίας
και στη μεμβράνη του θυμικού μας την αγωνία του
θανάτου;
Άφησε με μόνο.
Θα βγούμε για λίγο στο μπαλκόνι με θέα την πολιτεία
που την ονειρεύτηκες ανυπόταχτη,
ύστερα εσύ θα πετάξεις για το δικό σου κόσμο,
τον κόσμο των στιχουργημένων αγγέλων σου,
κι ας αρνήθηκες όσο τίποτα να γίνεις άγιος εν ζωή και μετά θάνατο
με το πρόσχημα του αγιοπλάστη ενός εικονοστασίου που ακόμη και σήμερα
σκανδαλίζει τους καθιερωμένους σεμνότυφους αγιολάτρες,
αν κι εκείνο που τους διαολίζει περισσότερο κι από τα σαρκαστικά πορτρέτα
των ανωνύμων σου
είναι η υπογραφή σου,
Αρίοστος ο Προσεκτικός,
μ’ έναν αναγραμματισμό, επισήμανες, γίνεται Αόριστος αλλά και Άριστος –
βλέπεις εσύ έμαθες από μικρός πόση ειρωνεία μπορεί να χωρέσει σ’ ένα ο –
όσο για μένα θα επιστρέψω στα βιβλία μου και στον υπολογιστή
έχοντας στο μυαλό μου εκείνη την απαράμιλλη παρομοίωσή σου
με την άχνα απ’ το φεγγάρι να σ’ ακολουθεί σα μια μεγάλη συνοδεία
ασημένιων κύκνων –
και φοβάμαι στ’ αλήθεια αυτή την έκφραση, γιατί εγώ
δε συνομίλησα ποτέ με το Θεό, για την ακρίβεια χρόνια ολόκληρα δεν πίστευα
καν ότι υπάρχει,
το σίγουρο είναι ότι ποτέ δεν μ’ επισκέφτηκε με ή χωρίς τη δόξα ενός τέτοιου
σεληνόφωτος,
άλλοι ήταν οι δικοί μου θεοί, μήπως δεν ήταν και δικοί σου,
Θουκυδίδης κι Αριστοτέλης, Μαρξ και Λένιν
και πόσες άλλες ακόμη τέτοιες συστοιχίες γήινων θεοτήτων,
που διόλου δε με εμπόδισαν να πολιορκήσω και να πολιορκηθώ
να πυρπολήσω και να πυρποληθώ
νέες πολλές πιο ωραίες κι από το φεγγάρι,
μαλλιά σαν καταρράκτες, χείλη και στήθη,
λαγόνες και μέσες,
μπούστα και δάχτυλα λεπτά και μάτια
που στις διαφάνειές τους αναζήτησα το θάμβος
– ξέρεις όμως, τις περισσότερες φορές το θαυμασμό
τον αποσπά σχεδόν όλον αυτός που ‘ναι αλλού, εκείνος που πέθανε νωρίς
ή ο άλλος που ποτέ δεν τον γνώρισαν –
τίποτα δε στερήθηκα,
ταξίδεψα και νου και σώμα
και μέσα κι έξω και πάνω και κάτω.
– Όχι δε φτάνει.
Άφησέ με μόνο.
Το ξέρεις, η ώρα πια είναι περασμένη. Άφησέ με,
γιατί τόσα χρόνια ποτέ δεν έμεινα μόνος,
δοτικός, επιρρεπής κι άσωτος,
ακόμη και στους συντροφικούς κύκλους άσωτος κι επιρρεπής,
σκαρώνοντας διαλεκτικά επιχειρήματα στα χνάρια των μεγάλων πνευμάτων,
επιχειρήματα που, είμαι βέβαιος όπως κι εσύ άλλωστε, θα σκορπίσουν στον άνεμο
μακριά σα να μην υπήρξε ποτέ η δική μου ζωή,
σε πείσμα ακόμη και της δικής σου πολύφερνης ζωής,
στον άνεμο μακριά. Δε φτάνει.
Άφησέ με μόνο.
Τούτο το σπίτι είναι η κιβωτός μου.
Εδώ τακτοποιώ μ’ επιμέλεια τα ποιητικά σου προσωπεία
– κατά προτίμηση σε ζεύγη ως αντίδοτο στη μοναξιά –
για να τα προστατεύσω απ’ τους φιλότεχνους.
Στον έναν τοίχο ο Άρης Βελουχιώτης παρέα με τη Ρωμιοσύνη,
στον άλλον ο Μαύρος Άγιος με την Ελένη γερμένη νωχελικά στην πλάτη του,
κάτω απ’ το κρεβάτι οι Μαντατοφόρες να παίζουν με τον πόνο του Ορέστη
και μέσα στην ντουλάπα ο Άνθρωπος με το Γαρύφαλλο εξομολογείται βιαστικά
στον Ξένο πριν τον εκτελέσουν για δεύτερη φορά.
Πού και πού κάποιος απ’ όλους κάθεται στο πιάνο και παίζει
παλιές μελωδίες από ‘κείνες που σ’ άρεσαν,
Εαρινή Συμφωνία, Το Εμβατήριο του Ωκεανού, Παλιά Μαζούρκα σε Ρυθμό Βροχής.
Κόσμος μου έγινε ο κόσμος σου,
τον κουρδίζω, με ξεκουρδίζει, τον κοιμίζω, με ξυπνάει. Δεν αντέχω.
Άφησέ με μόνο.
Τούτο το σπίτι ενίοτε παίρνει το σχήμα της απουσίας σου
και γι’ αυτό φέρω, εγώ μονάχα, όλη την ευθύνη.
Πρώτες του ύλες οι μικροί έρωτες, οι μεγάλες ζωές,
οι άσκοποι θρήνοι, οι γδαρμένες φωνές,
όλες καλά πλεγμένες
προστατευμένες από το αδιαπέραστο επίχρισμα του θανάτου.
Και σε ρωτώ – εσένα που ξέρεις καλά από θανάτους – πόσοι
θάνατοι χρειάζονται για να μας κάνουν μια ζωή ακέρια.
Άφησέ με μόνο.
Εδώ, κατά τις ώρες της βαθιάς περισυλλογής – ειδικά κάτι νύχτες αχνοστόλιστες
σαν κι ετούτη – μοιάζει με θεατρικό εργαστήρι λίγο πριν τ’ ανέβασμα,
μάσκες, κοστούμια, κομπάρσοι, ηθοποιοί σε πλήρη δραστηριότητα
για να υποδυθούν τους ρόλους που τους έγραψες.
Έξω, στο δρόμο μπορεί να μην ακούγονται τα λόγια κι η μουσική της παράστασης –
η υποκριτική, λένε, έχει πετάξει από αιώνες τους κοθόρνους –
κι αν κάνεις να χειροκροτήσεις μιαν ερμηνεία ή μιαν ατάκα
πέφτει ακαριαία η αυλαία,
γιατί οι ήρωές σου είναι όλοι τους σεμνοί κι εύθικτοι,
άλλο δε ζήτησαν στη ζωή που τους χάρισες
από το να τραγουδάνε όχι για να ξεχωρίσουνε από τον κόσμο
μα για να σμίξουνε τον κόσμο.
Ούτως ή άλλως πολύ φοβάμαι
ότι δεν είναι πια καιρός για μεγάλους ποιητές,
γιατί οι άνθρωποι εκεί έξω έχουν πολλές δουλειές, μεγάλα σπίτια
και κλειστές αγκαλιές – τι να τους κάνουνε τους ποιητές; –
όσο και να μελαγχολούνε – τι να τους κάνουν; – Βλέπεις;
έχω ακόμη διάθεση για επιχειρήματα, – έτσι, επιχειρηματολογώντας,
βεβαιώνομαι πως υπάρχω.
Άφησέ με μόνο.
Φορές – φορές, την ώρα που βραδιάζει, έχω την αίσθηση
πως έξω από τα παράθυρα κατεβαίνουν τα σύννεφα με την αδήριτη
λευκότητά τους
με τις βαμβακένιες τούφες τους όλο δαντέλες και υπαινιγμούς
για να σου υπενθυμίσουν ότι δεν ανήκεις πλέον εδώ,
εδώ ανήκουν μόνο τα ποιήματά σου
κι οι στίχοι σου σκόρπιοι, αδέσποτοι, αποκομμένοι
από το σώμα που κάποτε εσύ γέννησες ατόφιο
φιγουράρουν λαμπεροί, υποβλητικοί, επινίκιοι
σε χάλκινες επιγραφές, πολιτικά λογύδρια, περιοδικές εκδόσεις,
εσχάτως δε και σε τοίχους ιστότοπων κοινωνικής δικτύωσης
σαν τεχνητά μέλη μιας επικοινωνίας που γεννήθηκε ανάπηρη –
και τα ποιήματα συνεχίζουν το ταξίδι τους στην αιωνιότητα,
αδιαφορώντας για προορισμούς κι ερμηνείες –
έχουν πολυαναλυθεί, δεν μπορούν πια να ξαφνιάσουν τον αναγνώστη
δεν μπορούν να ποντάρουν στις φθαρμένες τους λέξεις για να συγκινήσουν τους
νέους, τους διαβασμένους, τους τηλεθεατές,
και το μόνο που τους απομένει είναι να τυπώνονται και να επανατυπώνονται
αφήνοντας να τα κομματιάζουν, επιζητώντας έτσι την ύστατη
απαγγελία τους,
αποκαλύπτοντας τη φυσική τους ροπή προς τη λησμονιά,
την αποστροφή τους στις γνώμες των ειδικών, στα βραβεία των
επιτροπών, στην αίγλη της μοναδικότητάς τους,
την αποστροφή τους στο φόβο και στη διάρκεια
με τη σίγουρη συμμαχία της λήθης – έστω και μιας ασυνείδητης λήθης –
την οριστική τους αποστροφή στη λήθη με τη συνέργεια και την έποψη της
διάρκειας
που ίπταται υπεροπτικά κι ενσυνείδητα πάνω απ’ τα όριά της.
Μα τι μπορεί ν’ αντέξει ως το τέλος αυτό το παιχνίδι;
Και τα ποιήματα διαβάζονται πάλι και συνεχίζουν την πορεία τους στο χρόνο
ακολουθώντας το συλλαβισμό τους, τα μέτρα τους, τα συναισθήματά τους,
γυαλίζοντας με τους παραστρατημένους στίχους τους μέσα στα εισαγωγικά που τους
βάζουνε οι αθώοι και φανατικοί θιασώτες
(αθώοι ακριβώς γιατί είναι φανατικοί)
και θυμίζοντας ότι υπάρχουν. Γιατί τα ποιήματα που παλιώσανε
το μόνο που τους μένει να κάνουνε είναι: να υπάρχουν, να υπάρχουν.
Άφησέ με μόνο.
Τούτος ο κόσμος με πνίγει. Η ειρωνεία είναι πως ποτέ ο ορίζοντάς του
δεν υπήρξε μεγαλύτερος. Και συνεχώς μεγαλώνει σαν ένα μπαλόνι που στη διάφανη
μεμβράνη του καθρεφτίζονται πολλαπλασιαζόμενα εκατομμύρια πρόσωπα όλων
των φυσικώς δυνατών αποχρώσεων, σφραγισμένα όμως μ’ ένα χαμόγελο το ίδιο
πάντα εκνευριστικά λαμπερό σαν πυγολαμπίδες που φωτίζουν τη νύχτα – δεν μπορώ
να τις διακρίνω από τ’ αστέρια ύστερα,
δεν μπορώ να προσανατολιστώ –
πού η Δύση και πού η Ανατολή; – καταρρέω
κι ανοίγω τα χέρια μου προσδίδοντάς τους την ελκτική δύναμη μαγνητικής
βελόνας
και προσπαθώ να δείξω το Βορρά
κι αναρωτιέμαι τι θα λέει αν κάποιος βρίσκεται κάπου εκεί κοντά και βλέπει
αυτές τις παραδοξότητες,
τάχα πως πεθαίνει κάποιος ή πως ένας γέροντας πετάει χαρταετούς;

Κι αλήθεια δεν είναι λίγες οι φορές που έτσι γερμένος ανάσκελα
στη δίνη του μαγνητικού στροβιλισμού ανακαλύπτω εκεί, στο βάθος
του ουρανού,
προοπτικές κι ελπίδες κι ιδεολογίες που ακόμη δεν επινοήθηκαν,
γνήσιες δημοκρατίες, αλλοτινές και μελλούμενες,
μιαν επιβεβαίωση σχεδόν διαχρονικότητας,
κάποια ευκαιρία, κάποια αχτίδα φωτός, όπως λένε,
μιαν αγορά, μια Πνύκα, κ’ εξεγέρσεις ακόμη,
προοπτικές κι ελπίδες και προτάγματα·
μονάχα που δεν ξέρω να τα μεταδώσω – όχι, τα μεταδίδω·
μονάχα που δεν ξέρω αν μπορούν να παραληφθούν – πάντως εγώ τα μεταδίδω.
Άφησε με μόνο.
Μια στιγμή, να πάρω μαζί μου την αμφιβολία.
Τούτες οι Άνοιξες υπόσχονται πολλά και πρέπει να φυλαγόμαστε.
Εσύ, θυμάμαι, έζησες αρκετές τέτοιες.
Τις πίστεψες άραγες όλες;
Άσε να σε ξεπροβοδίσω μέχρι τη βεράντα – ακόμα αγέρωχο το παράστημά σου,
– τι αγέρωχο φεγγάρι, – ο υπολογιστής, λέω – εικόνες χιλιάδες
έρχονται
κατά πάνω μου μανιασμένα, σηκώνω τα χέρια μου να τις ανακόψω
μα περνώ από μέσα τους, – κατεβάζω πάλι τα χέρια·
κι η μορφή μου μια ακόμα εικόνα στο εικονοστάσιο των ανωνύμων αγίων σου – μην
κάνεις το λάθος να προσευχηθείς, μια παραίσθηση είναι – μην προσευχηθείς, μην
προσευχηθείτε,
ακούστε με που σας μιλάω – θα λοιδορηθείτε. Τούτος ο ίλιγγος
απρόσμενα λυτρωτικός – θα αναληφθείς –
ένας τροχός ανέλκυσης το φεγγάρι,
άγγελοι τραβούν αόρατους ιμάντες, ανεπαίσθητοι τριγμοί – δεν τους ακούτε;
Όσο εσύ θα ανεβαίνεις ψηλά στον παράδεισο των μεγάλων ποιητών,
εγώ θα κατεβαίνω στην κόλαση των άδειων λέξεων,
το σκληρό τους κέλυφος σπάει το φράγμα του ήχου,
άγρια επίφοβο το νόημα της σιωπής τους, –
δύστροπες καταλήξεις της αρχέγονης γλώσσας, όπως ταλαντεύεσαι μες στην ίδια
σου την ιστορία,
παιχνίδι των μουσών. Απρόσμενα λυτρωτικός
ο ίλιγγος τούτος, – εσύ απαλλάχτηκες οριστικά από το δέος της πτώσης. Όσο για
μένα, το συνήθισα το ταλάντευμα – σαν τον εξαίσιο ίλιγγο εκείνης της γυναίκας.
Μόνο που η κράση μου και η ανδρική μου φύση ίσως
εμένα με γλίτωσαν από πονοκεφάλους και ζαλάδες.
Συχνά αναρωτιέμαι αν η μοναξιά είναι πλέον η καλύτερη μου φίλη,
συντρόφισσα πιστή στα εύκολα και στα δύσκολα
την ακούω να μαλώνει με τους φόβους μου κάθε που μ’ επισκέπτεται
η μελαγχολία,
ή σ’ άλλες περιστάσεις πάλι διασκεδάζει με την αισιοδοξία μου,
σε κάθε περίπτωση με προφυλάσσει – ποιος απειλεί ποιον; –
αστείο αλήθεια, κάποτε την κλειδώνω έξω για να μείνω μόνος
ή την αποκοιμίζω και ξεπορτίζω, ψάχνοντας στους δρόμους για
άλλες μοναξιές
σαν λαθρεπιβάτης σε τραίνα που ήρθαν να πάρουν
όλους τους άλλους εκτός από μένα – τι να με κάνουν άλλωστε;
Άφησέ με μόνο.
Ά, ανεβαίνεις; Καληνύχτα. Επιτέλους. Καληνύχτα.
Κι όμως, θα βγω κι εγώ σε λίγο. Ευχαριστώ. Γιατί ήρθε η ώρα
να βγω απ’ αυτό το καλογυαλισμένο σπίτι.
Πρέπει να δω λιγάκι πολιτεία – όχι, όχι την πολιτεία της γροθιάς και του
μεροκάματου, την τίμια και την ανεκτική –
πάει αυτή, θάφτηκε κάτω από τα συντρίμμια του τείχους που έπεσε,
ούτε την πολιτεία με τις συναλλαγές της, τα μικροσυμφέροντα, τις αγυρτείες της,
με τους επιδεικτισμούς, την αγραμματοσύνη της και τις ψευτοσοφίες της, –
να αφουγκραστώ την πολιτεία που έρχεται
με τα βέβαια βήματα των πολιτών της,
χωρίς σωτήρες , χωρίς δεκανίκια. Καληνύχτα.

(Το δωμάτιο σκοτείνιασε. Ο Άνδρας με τα Μαύρα έκλεισε τα παράθυρα και κατέβασε τα
στόρια. Πήρε στο χέρι του ένα τηλεκοντρόλ και δυνάμωσε την ένταση στο υπερσύγχρονο
ηχοσύστημά του. Και τότε κατάλαβα πως όλη τούτη τη σκηνή τη συνόδευε σκόπιμα η «Σονάτα του Σεληνόφωτος», μόνο το πρώτο μέρος. Η Σκιά θ’ ανηφορίζει τώρα μ’ ένα στωικό κ’ ίσως συγκαταβατικό χαμόγελο στα αχρονικά της χείλη και μ’ ένα συναίσθημα μακαριότητας. Όταν φτάσει στον ιδεώδη κόσμο των ποιητών, πριν ακουμπήσει την πλάτη της στην αιωνιότητα, θα σχολιάσει – ένα σχόλιο λιτό, ανεπιτήδευτο. Το σχόλιό της δε θ’ ακουστεί καθόλου παράταιρο μέσα στο σύμπαν. Ίσως το μόνο παράταιρο νάναι το ότι δεν είναι καθόλου παράταιρο. Σε λίγο η Σκιά θα σωπάσει και το σχόλιό της θ’ αντηχήσει: «Η παρακμή μιας ακόμα εποχής». Έτσι απόλυτα γαλήνια πια, θ’ αφεθεί στη βεβαιότητα του πιο απέριττου στίχου: «ζωή, μια πληγή στην ανυπαρξία». Όσο για τον Άνδρα με τα Μαύρα, βγήκε τελικά από το σπίτι. Περπάτησε για ώρες μόνος κάτω από το φεγγάρι. Λέχθηκε πως δεν επέστρεψε ποτέ στο διαμέρισμα. Εκεί οι σκιές συνεχίζουν να υποδύονται τις ζωές που τους όρισε ο μεγάλος ποιητής. Ακούτε; Το ηχοσύστημα συνεχίζει):

Αθήνα, Ιούνιος 2013

Το «Νεκρό σπίτι» του Γιάννη Ρίτσου στη σκηνή του Bios ΚΑΘΕ ΤΕΤΑΡΤΗ ΜΕΧΡΙ 25 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015, στο BIOS, Πειραιώς 84 (TA NEA)

«Πως έγινε έτσι; – το κενό οικοδομημένο στοές και στοές· κι οι νεκροί να γνωρίζουν το’ να παράθυρο, τ’ άλλο, τη χαραγμένη πόρτα. «Θα γυρίσω –είχε πει· – το κλειδί το’ χω αφημένο κάτω απ’ τη γλάστρα». Δεν ήρθε. Η αναμονή στη σκάλα και στον τοίχο. Πιο μέσα ήταν ο απρόσωπος καθρέφτης· – αυτός είχε κρατήσει το κλειδί και το πρόσωπο, είχε κρατήσει το τραπέζι με τη λάμπα· στη μέση ανέπαφο το μεγάλο ταριχευμένο ψωμί» (Γιάννης Ρίτσος, ‘Στο κέντρο’).

Ο Γιάννης Ρίτσος έγραψε την ποιητική συλλογή ‘Μονοβασιά’ κινούμενος και ενθυμούμενος την ιδιαίτερη ‘πατρίδα’ του, την Μονεμβασιά. Ο ποιητής, με ιδιαίτερη προσοχή, ενσωματώνει στο ποίημα του μνήμες, χρόνια περασμένα, ημέρες που ορίζονται από το μεγάλο εύρος της ποίησης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Γιάννης Ρίτσος «αντλεί» ποιητικό υλικό από τις πέτρες της Μονεμβασιάς, και ιδιαίτερα από τον μεγάλο βράχο που δεσπόζει στην περιοχή. Κάθε λέξη του «σκαλίζεται» στους δρόμους και στις «πέτρες» της γενέθλιας πόλης. Και ορμώμενος από την γενέθλια γη και τις μνήμες της, προσφέρει στους μη υποψιασμένους αναγνώστες ένα ποιητικό «υλικό» «ατόφιο» και άμεσο, θεμελιώδες και «γεμάτο» γνώση για την αποστολή της ποίησης.

«Ο βράχος. Τίποτ’ άλλο. Η αγριοσυκιά κι η σιδηρόπετρα. Πάνοπλη θάλασσα. Καθόλου χώρος για γονυκλισία. Έξω απ’ την πύλη του Ελκομένου πορφυρό πορφυρό μέσα στο μαύρο. Οι γριές με τα καζάνια τους λευκαίνοντας το πιο μακρύ φαντό της ιστορίας περασμένο σε κρίκους απ’ τις σαράντα τέσσερις βυζαντινές καμάρες. Ο ήλιος αμείλιχτος φίλος με το δόρυ το κατάντικρυ στα τείχη κι ο θάνατος απόκληρος μέσα σ’ αυτή την τεράστια φωταψία όπου οι νεκροί διακόπτουν κάθε τόσο τον ύπνο τους με κανονιές και σκουριασμένους φανοστάτες, ανεβοκατεβαίνοντας σκαλιά και σκαλιά σκαλισμένα στην πέτρα. Τα τσακμάκια τους κροτούν στην κόψη της παλάμης τους· σπιθοβολούν. Εγώ – είπε – θ’ ανέβω πιο ψηλά, πάνω απ’ τη μαλακή συνέχεια, πατώντας στον τρούλο της μεγάλης υποβρύχιας εκκλησιάς με τ’ αναμμένα μανουάλια. Εγώ με το γαλάζιο κόκαλο, το κόκκινο φτερό και τα κάτασπρα δόντια».

Λιτό το σκηνικό, εκεί όπου κυριαρχεί ο μεγάλος βράχος που ορίζει και νοηματοδοτεί την ζωή στην Μονεμβασιά. «Ο βράχος. Τίποτ’ άλλο». Από εκεί ξεκινούν όλα. Ο βράχος αποτελεί την αφετηρία της ποιητικής σύνθεσης του Γιάννη Ρίτσου ακριβώς διότι ο βράχος δεσπόζει στην περιοχή, στέκοντας «ακοίμητος φρουρός». Κι όπως βράχος επιβλέπει την ζώσα κίνηση έτσι και η ποίηση επιβλέπει τα συμβάντα της ανθρώπινης ζωής και της ιστορίας. Εικόνες καθημερινές, που μέσα από την ποίηση του Γιάννη Ρίτσου γίνονται οικείες, ζεστές, όψεις χαρακτηριστικές της καθημερινότητας. Οι ακτίνες του ήλιου «πυρακτώνουν» το τοπίο, αποκαλύπτοντας όχι μόνο τις ομορφιές του τοπίου αλλά και τον θάνατο, τον θάνατο που «εμφιλοχωρεί» στην ποίηση του.

Ο «αμείλικτος» ήλιος συμφύεται οργανικά με το ποιητικό μέτρο του Γιάννη Ρίτσου. Όπως οι ακτίνες του ήλιου «εγγίζουν» την γη, έτσι και οι λέξεις του Γιάννη Ρίτσου,  λέξεις χαρακτηριστικές του ποιητικού του γίγνεσθαι «εγγίζουν» το μέτρο του ανθρώπου στο διάβα της ζωής. Ο σπουδαίος Λάκωνας ποιητής μετασχημάτισε το κοινωνικό-πολιτικό πράττειν σε ποίηση της «μίκρο» και της «μάκρο» κλίμακας, εκεί όπου στέκει ο άνθρωπος-προλετάριος και ο ευγενής σκοπός της απελευθέρωσης του. Έτσι απλά  «ο βράχος. Τίποτ’ άλλο». Από εκεί εκκινούν όλα και εκεί καταλήγουν. Ο μεγάλος και σκληρός βράχος ορίζει την ποιητική ‘Μονοβασιά’, «χαράζει» τις ζωές των ανθρώπων της. Και ο βράχος στέκεται δίπλα στον ποιητή, έτσι όπως ο επιβλητικός Ταΰγετος στέκει δίπλα στον ποιητή Νικηφόρο Βρεττάκο. Οι δύο Λάκωνες ποιητές ενδόμυχα επικοινωνούν, επικοινωνούν με νοήματα και αξίες που υπερβαίνουν σύνορα και κανόνες. Ο βράχος της Μονεμβασιάς και ο Ταΰγετος αποτελούν δύο συμβολικά «σύνορα» που συγκροτούν το ποιητικό όλον.

«Έρωτας είναι η σκληρότερη πέτρα και τα εύθραυστα αρμυρόβρεχτα  καράβια, έρωτας το άλλο πέτρινο καράβι, το αταξίδευτο, χιλιοταξιδεμένο στους ψηλότερους πόντους·- ώ αδημονία της υπομονής, -μ’ έρωτα δούλεψα το θάνατο μου, μ’ έρωτα και τη δουλειά μου· κατέβηκα- είπε- στο παζάρι της χώρας, αγόρασα πρόκες, κουβαρίστρες, βελόνες, το σφυρί, το πριόνι, δυό σανίδες, τρία μέτρα πορφυρό πανί, πέντε γαλάζιο, ένα πάκο παλιές εφημερίδες. Ανέβηκα  πάλι στο άδειο κάστρο, έσιαξα τη στολή του Ναυτικού· γέμισα τη φανέλα του τσουκνίδες, το βρακί του χαλίκια. Τον έστησα Σκιάχτρο στα χαλάσματα για τα κοράκια και τους γλάρους. Τα πουλιά ξεμάκρυναν τρομαγμένα· μ’ αφήκανε μόνο. Έγειρα τότε στον ώμο του Σκιάχτρου μου κι έκλαψα ευτυχισμένος,  νιώθοντας στα μαλλιά μου την ανάσα απ’ το σαρκώδες ανύπαρκτο στόμα- ευτυχισμένος, ναι, γιατί μοναχός μου διάλεξα τούτη τη μοίρα όπως διάλεξα κάτω στο παζάρι τα καρφιά, τις κλωστές, το πανί, τα σανίδια».

Διαλέξαμε το ποίημα ‘το σκιάχτρο’ ακριβώς διότι ο ποιητής με λίγες λέξεις που όμως κάνουν την πολύτιμη διαφορά, αναφέρεται στον έρωτα, στον έρωτα που «είναι η σκληρότερη πέτρα» που νικάει τον χρόνο και την λήθη. Και εδώ ο Γιάννης Ρίτσος «συνομιλεί» με τον Γάλλο φιλόσοφο Αλέν Μπαντιού και με το δοκίμιο του ‘εγκώμιο για τον έρωτα’. Ο ποιητής μας υπενθυμίζει ότι ο έρωτας είναι μία βαθιά ανθρώπινη «διαδικασία» που «εγγίζει» και σφραγίζει πολύπλευρα την ίδια την πορεία του ανθρώπου στο «χώρο» και στον «χρόνο». Δεν είναι μία απλή «μηχανική» του φιλιού και της ερωτικής πράξης.

Ο έρωτας μετασχηματίζει το ανθρώπινο είναι, ο έρωτας είναι «το άλλο πέτρινο καράβι, το αταξίδευτο, χιλιοταξιδεμένο στους ψηλότερους πόντους». Σε αυτό το μικρό ποίημα από την ποιητική συλλογή ‘Μονοβασιά’ ο έρωτας δύναται να υπερβεί τα σκουριασμένα «λόγια», τις εφήμερες πράξεις, τον καθημερινό θάνατο της λήθης. Ο ποιητής «συνδιαλέγεται» με το σκιάχτρο, προσδίδοντας του ανθρώπινες ιδιότητες. Νιώθει την ανάγκη να ανασάνει και να «εξομολογηθεί» σκέψεις και πράξεις μίας άλλης εποχής και ενός τωρινού καιρού. Και νιώθει ευτυχισμένος όπως ένας ερωτευμένος δέχεται όχι τα μυθικά «βέλη» αλλά τις πολύπλευρες πτυχές του έρωτα. Νιώθει ευτυχισμένος με τα απλά υλικά, με τις λέξεις του που σχηματοποιούν το πολύτιμο «είναι» της ποίησης του. Ο έρωτας γίνεται το όχημα που «ταξιδεύει» τον ποιητή, τον σφυρηλατεί, καθότι ουσιαστικά μας λέει πως με τον έρωτα πορεύτηκε σε όλη του την ζωή, με τον έρωτα που νοείται ως επαναστατική ρήξη με τις καθωσπρέπει συμβάσεις. «Ο έρωτας για τον Μπαντιού είναι μια κατασκευή, μια διαδικασία αλήθειας και ξεκινά με ένα συμβάν».

Ο έρωτας είναι μία διαδικασία αλήθειας και για τον Γιάννη Ρίτσο, μία διαδικασία που καταρρίπτει τις ψευδαισθήσεις της συμβατικότητας. «Ρίξαν στ’ αρχαία πιθάρια  τα κλειδιά της πόλης. Δάγκωμα του σκορπιού στη μνήμη. Η φωνή της κουκουβάγιας ψηλά στο βράχο απ’ τις ρωγμές της νύχτας. Τότε ένα παιδί μαρμάρωσε μ’ ένα καλάθι στον αγκώνα. Ήρθαν η αφάνα, η φτέρη, η κάππαρη να κρύψουν τα σημάδια, ν’ αλλάξουν τη μοίρα, κολλημένη στο διάτρητο τείχος, εκεί που το νερό διφορούμενο μιλάει με την πέτρα, εκεί που σμίγει η περηφάνια με την ταπεινοφροσύνη».

Κι η πλούσια ποίηση του Γιάννη Ρίτσου σμίγει ακριβώς την ‘περηφάνια’ με την ‘ταπεινοφροσύνη’, προσφέρει, κάθε ώρα και κάθε στιγμή, στιγμές και συμβάντα υπέρβασης.

1. Βλ. σχετικά, Ρίτσος Γιάννης, ‘Μονοβασιά’, 1974-1976, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, 1997, σελ. 438.

2. Βλ. σχετικά, Ρίτσος Γιάννης, ‘το σκιάχτρο’…ό.π, σελ. 448.

3. Βλ. σχετικά, Γαλανόπουλος Αντώνης, ‘Ο έρωτας ως διακινδύνευση, συμβάν και κατασκευή αλήθειας. Για το εγκώμιο για τον έρωτα του Αλαίν Μπαντιού’, Εφημερίδα Αυγή, 24/01/2015, www.avgi.gr

4. Βλ. σχετικά, Ρίτσος Γιάννης, ‘Κρίσιμο σημείο’…ό,π, σελ. 456-457.

«…Στη μέση της κάμαρας η μεγάλη πράσινη λεκάνη της εξορίας – τέλειος κύκλος…»

Τριάντα χρόνια πριν, τον Φεβρουάριο του 1985, με αυτή τη φράση έκλεινε ο ένατος και τελευταίος τόμος του Εικονοστάσιου Ανωνύμων Αγίων, του Γιάννη Ρίτσου. Ήταν το τέλος μιας περιπέτειας που ξεκίνησε το 1942:

«…Προσπαθώ να είμαι ειλικρινής, αφού και το 1942, μέσα σ’ εκείνη την τρομερή εποχή, γράφοντας κάτι σαν ημερολόγιο, για να ξεδώσω μια στάλα απ’ την πίκρα, την πείνα και τον θάνατο, το ’χα ονομάσει “Ασκήσεις ειλικρίνειας”… κάτω από ’να ύφος καραγκιοζίστικο, παλαβό, αυτοειρωνικό ή και παρανοϊκό (κι αυτό το βλέπω καθαρότερα τώρα), πολλά κρύβονταν, αποσιωπούνταν, παραμορφώνονταν, για χίλιους γνωστούς και άγνωστους λόγους, κάτω απ’ τις απαγορεύσεις πολλαπλής λογοκρισίας τόσο γενικής όσο και ατομικής…»

Το υλικό αυτό είχε αποτελέσει τη βάση του βιβλίου Αρίοστος ο Προσεχτικός αφηγείται στιγμές του βίου του και του ύπνου του που γράφτηκε τον Οκτώβριο του 1942, στην Αθήνα, ξαναγράφτηκε το 1971 στο Καρλόβασι και πήρε την τελική του μορφή το 1983, οπότε και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά.

Στην ουσία έμεινε για 41 χρόνια στο συρτάρι, αλλά η έκδοσή του πυροδότησε την έμπνευση του συγγραφέα που λίγο καιρό αργότερα γράφει και κυκλοφορεί το Τι παράξενα πράματα, που θα προκαλέσει θύελλα αντιδράσεων. Ακολουθεί σε λίγους μήνες το μυθιστόρημα Με το σκούντημα του αγκώνα και για πρώτη φορά ο Ρίτσος, σε σημείωσή του στο τέλος του βιβλίου, μιλά για «Τριλογία» που ίσως εκδοθεί σε έναν τόμο.

Ακολουθεί το Ίσως να ’ναι κι έτσι, το οποίο θεωρεί «ολοφάνερη συνέχεια του Με το σκούντημα του αγκώνα» και γράφει πως μπορεί να υπάρξει και συνέχεια.

Το Ίσως να ’ναι κι έτσι, χωρίς να είναι πιο τολμηρό από τα δυο προηγούμενα βιβλία πυροδότησε… θύελλα.

Ξέσπασε μια απίστευτη διαμάχη που ξεκίνησε από σειρά άρθρων της Πολιτιστικής, πέρασε στην Αυγή και στον Ριζοσπάστη και σε άλλες εφημερίδες της εποχής.

Οι τίτλοι είναι χαρακτηριστικοί:

Αντώνης Στέμνης, Όχι κι έτσι – Κ., Ψάρεμα στα θολά νερά – Έλλη Αλεξίου, Προβοκάτσια εναντίον τίνος; – Γιώργος Λιζικιρίκης, Κρούσμα οδυνηρό – Λιλιάνα Δρίτσα, Κριτική αναφορά χαρακτηρισμοί κι ιδανικά – Αύγουστος Μπαγιόνας, «Ηθικολογία» και ποιητικός λόγος – Ελένη Αστρινάκη, Ή δεν είναι έτσι; – Θάνος Ασίκης, Ίσως να ‘ναι η ουσία – Λιλή Ζωγράφου, Η ώρα της κριτικής – Νίκος Παππάς, Μακάρι στο χώρο της στενής κι ευρύτερης Αριστεράς να ’χαμέ τέτοιας ποιότητας όργανα – Ευτύχης Μπιτσάκης, Αλλόκοτα πράγματα – Ήλεκτρα Ανδρεάδη, «Ήθος», άποψη και «προβοκάτσια» – Δημήτρης Βάρος, Ασυλία κριτικής; – Μαρία Νεοφώτιστου, «Θεοί» και λογοτεχνία – Στρατής Γ. Φιλιππότης, Βαρύτατη ύβρις

(Ίσως να ‘ναι κι έτσι, Πολιτιστική, 20 (Ιούνιος ‘85) 41-55, [Δ 1049] )

Πάντως, πριν ξεσπάσει η διαμάχη ο Ρίτσος είχε ήδη γράψει τον Γέροντα με τους χαρταϊτούς, το Όχι μονάχα για σένα, το Σφραγισμένα μ’ ένα χαμόγελο, το Λιγοστεύουν οι ερωτήσεις καθώς και τον ένατο και τελευταίο τόμο, Ο Αρίοστος αρνείται να γίνει Άγιος…

Όπως γράφει ο ίδιος ο ποιητής, τα κείμενα ήταν ουσιαστικά έτοιμα, όταν «ένα ξαφνικό γεγονός (ο θάνατος του αξέχαστου φίλου Μάνου Κατράκη) με υποχρέωσε να επιστρέψω στην Αθήνα και μ’ έβγαλε εντελώς έξω απ’ το σαρκαστικό πνεύμα του Αρίοστου…». Πέρασαν πέντε μήνες για να ξαναπιάσει τα χαρτιά του.

Το «Εικονοστάσιο» σήμερα

«…Πιο πολύ ο Ρίτσος με αγγίζει με τη γραφή του και με την προσοχή που δίνει στα μικρά πράγματα της καθημερινότητας, το κομμάτι του σπασμένου γυαλιού, όπου καθρεφτίζεται ο ουρανός. Είναι ποιητικός χωρίς να γίνεται απολιτικός και πολιτικός, χωρίς να παραβλέπει την ποίηση και το αίνιγμα που είναι ο κόσμος και ο κάθε άνθρωπος…». Ο Αυστριακός συγγραφέας Ξάβερ Μπάγιερ, στη συνέντευξή του στον Δρόμο, εντόπισε την ουσία της πεζογραφίας του Ρίτσου και επί της ουσίας με παρακίνησε να ξαναπιάσω τα βιβλία στα χέρια μου, λέγοντας πως συχνά ο ίδιος ανατρέχει στο Εικονοστάσιο.

Οι ίδιοι οι τίτλοι των βιβλίων είναι τα κεφάλαια-κλειδιά ενός σημαντικού έργου. Όσοι προτίμησαν να διαλέξουν τα «τολμηρά» και κατά κάποιους «πορνογραφικά» κομμάτια κατάφεραν να συσκοτίσουν και να εμποδίσουν την ελεύθερη προσέγγιση του έργου.

Προφανώς κι ο ίδιος ο Ρίτσος θέλησε, στο τέλος, να προσγειωθεί με τον κάπως «κατευναστικό» τελευταίο τόμο. Παρ’ όλο που την στιγμή που έγραφε συνειδητοποιούσε κι ο ίδιος τις αντιδράσεις που θα προκαλούσε, ήδη από το Τι παράξενα πράματα που αποτελούν και το βιβλίο-τομή της εννεαλογίας:

«…Τι παράξενα πράματα είναι τούτα. Ξεδιάντροπα, πορνά… φτου πιπέρι στο στόμα του. Θα του ’στριψε του παιδιού. Πρέπει να του τα ψάλουμε. Τον παραχαϊδέψαμε βλέπεις κι εμείς… Αμέ τα παλιά του; Α, εκείνα μάλιστα. Ας μη τον πικράνουμε, λέω δικός μας είναι. Θα συνέλθει…».

Και απαντά ο ίδιος: «Θα νιώσουν μια μέρα τα συντρόφια μου, τα σημερινά (και πιότερο τ’ αυριανά) πως με τούτα ακριβώς τα «παράξενα πράματα» τους έχω δώσει ό,τι περισσότερο και καλύτερο κι ελεύθερο, ό,τι πιο ξάστερο έχω και έχουν και έχουμε και θα έχουν, από άσπρο, από κόκκινο, από βαθύ και μυστικό και γαλάζιο, από φτερό και αιωνιότητα. Αλλά μπορεί και να με κόψει κι η μονόφθαλμη, άγρυπνη λογοκρισία…».

Σελίδες συγκλονιστικές, σελίδες βαθύτατα πολιτικές, ερωτικές, προσωπικός σπαραγμός. Για εκείνα που δεν κατανοούσε η Αριστερά, αλλά που είναι αξεχώριστα κομμάτια της προσωπικότητας του καθενός μας.

«Άστε με το λοιπόν να μιλήσω όπως μου ’ρχεται για πράματα που δεν τα γράφει ποτέ καμιά Ιστορία, πράματα σιωπηλά, βαθιά, αμελημένα, αθώα, περιπαιχτικά, σημαδιακά, ερωτικά, παιδιάστικα, πονηρούτσικα, παμπόνηρα, βουλιαγμένα σαν Ατλαντίδες, τοιχογραφίες της Θήρας…». (Ίσως να ’ναι κι έτσι)

Τόλμησε να μιλήσει…

Διαβάζω, δυστυχώς, ακόμη και σήμερα στο Διαδίκτυο κριτικές που αναπαράγουν και δικαιώνουν την απίστευτη επίθεση που είχε δεχτεί το έργο του Ρίτσου. Και σκέφτομαι πόσο θα είχαμε όλοι ωφεληθεί και δει καθαρότερα, αν 30 χρόνια πριν μπορούσαμε να διαβάσουμε με ανοικτό μυαλό και να καταλάβουμε το μεγάλο τόλμημα του ποιητή. Ο ίδιος μέσα από την εννεαλογία μάς χαρίζει σπαράγματα μιας αυτοβιογραφίας, δισταγμών, διχασμών, προβληματισμών, τολμώντας να μιλήσει για εκείνα που δεν μιλάμε. Και έχω την εντύπωση πως χωρίς αυτά τα εννιά βιβλία του Εικονοστάσιου είναι αδύνατον να μπούμε στο βάθος του έργου του Ρίτσου. Να δούμε πώς γεννήθηκαν οι στίχοι του. Άλλωστε, μέσα στα βιβλία παρελαύνουν κάποιοι φίλοι-πρωταγωνιστές που προσεγγίζουν με διαφορετικό τρόπο αυτά που γράφει ο ποιητής, αμφισβητώντας τον συχνά. Είναι σαν να διαβάζουμε τον λόγο και τον αντίλογο.

Πιστεύοντας πως όλοι αυτοί οι προβληματισμοί για την τέχνη, την Αριστερά, τον έρωτα, την προσωπική στάση, τον τρόπο που μοιράζεται κανείς, «γιατί η ομορφιά παιδί μου είναι κάτι… που δεν το αντέχεις μόνος σου και θέλεις να το μοιράσεις σ’ όλους, να το δουν και να το χαρούν όλοι ανεξαιρέτως, κι όσο το μοιράζεις τόσο και πιο πολύ πολλαπλασιάζεται και τόσο πιο πολύ γίνεται δικό σου και σε ονομάζει…». Είναι αυτό που ο Ρίτσος λέει «σκούντημα του αγκώνα». Ο τρόπος που καλούμε το σύντροφο, το φίλο να μοιραστεί μαζί μας κάτι όμορφο που βλέπουμε. Μακάρι να είχα το χώρο να αναφερθώ σε κάθε ένα από τα βιβλία χωριστά, διότι το καθένα αποτελεί κι ένα αυτόνομο σύνολο, πάντα στην ίδια λογική.

Ένα «σκούντημα του αγκώνα» είναι αυτά τα πεζογραφήματα. Κι αν μπορούσαμε να τα διαβάσουμε και να κατανοήσουμε το βάθος τους σήμερα, πολλά πράγματα μέσα μας και γύρω μας θα ήταν διαφορετικά.

«…Κι ίσως μια μέρα, με μυριάδες αγώνες κι αγρύπνιες κι ανασκαφές μέσα μας κι έξω μας, μέσα στην ιστορία και στο μέλλον, να φτάσουμε στη Χώρα του Χαμόγελου, εκεί, που πέρα από φυλές, θρησκείες, παραδόσεις, γλώσσες, θ’ αναγνωρίζει ο άνθρωπος τον άνθρωπο αδελφό του απ’ το ίδιο αυτεπίγνωστο χαμόγελο και θ’ ανταλλάσουν βλέμματα κι αισθήματα μιας πανανθρώπινης δημιουργικής ευχαριστίας»… (Σφραγισμένα μ’ ένα χαμόγελο)

(Δημοσιεύτηκε στο site “Δρόμος της Αριστεράς“, στις 19/2/15)